Voor liefhebbers van het buitenleven is er nauwelijks iets mooiers dan een echt hemelbed: slapen in de open lucht, met zicht op de sterrenhemel. Het is waarschijnlijk een van de meest intense manieren om van de natuur te kunnen genieten. Of je nou echter kiest voor een slaapzak en slaapmat, een eenvoudige bivakzak of een echte tent, niemand wordt graag uit zijn droom wakker gemaakt door de boswachter van dienst of verrast door de blik in een geweerloop van een jager met een Duitse herder naast zich. Wie overnacht waar het verboden is, kan wel eens voor een onaangename, soms zelfs dure, verrassing komen te staan. En verboden is in Duitsland veel. In dit artikel willen we je wat inzicht geven in de regels omtrent wildkamperen in Duitsland.
Algemene informatie over wildkamperen in Duitsland
Allereerst is het belangrijk om te vermelden dat de juridische situatie voor wildkamperen en overnachten in de natuur in Duitsland meer dan onoverzichtelijk is. Daarom is dit artikel slechts bedoeld om een korte inkijk te geven in de juridische situatie met betrekking tot overnachten in de buitenlucht en is dit in geen geval een claim op volledigheid en universaliteit of het predicaat „juridisch waardevol“. Wie zich hierin wil verdiepen, zal zich vertrouwd moeten maken met de natuurbeschermings- en boswetten van de verschillende deelstaten. Dat is namelijk precies waar het probleem ligt: wat je in de natuur wel en niet mag, wordt binnen de deelstaten bepaald. Welkom in Duitsland.
Algemeen verbod kamperen
In het algemeen geldt dat in beschermde natuurgebieden, zoals nationale parken, natuurreservaten of biotopen kamperen ten strengste verboden is. Ook de kustgebieden van Duitsland zijn strikt beschermd, waardoor overnachten op het strand of in de duinen je duur kan komen te staan. De basis voor deze regeling zijn de Duitse natuurbeschermingswet (‘Bundesnaturschutzgesetz’) en de instructies op de betreffende locatie, zoals de verplichting op de aangeduide paden te blijven en het expliciete verbod op kamperen, die je bijv. vindt op verbodsborden of informatieborden. Een andere enigszins universele regel is dat je op privéterrein, inclusief privébos, met toestemming van de eigenaar mag overnachten.
Het zogenaamde Betretungsrecht (toegangsrecht) houdt in dat bossen en velden, al dan niet privé, voor recreatieve doeleinden mogen worden betreden, zolang de algemene regels van de natuurbescherming niet worden geschonden. Ook volgens § 59 van het Bundesnaturschutzgesetz is het toegestaan om voor deze doeleinden open landschap op straten en wegen en op ongebruikte grond te betreden. Aangezien slapen het non plus ultra is van ontspanning, valt het dus strikt genomen ook onder recreatie. Met andere woorden: enkele uren onder een boom dutten, en dat eigenlijk ook ’s nachts, wordt hier niet expliciet verboden, want alleen „langer verblijven“ op één plaats is verboden. Wanneer „korter“ overgaat in „langer“, blijft echter een juridische grijze zone. Overnachten, niet kamperen, in de natuur is dus noch verboden, noch toegestaan.
Kamperen of bivakkeren?
Het werd hierboven al min of meer duidelijk: buiten slapen is niet gelijk aan buiten slapen. De wet maakt een onderscheid tussen slapen in een tent en bivakkeren, d.w.z. slapen in de open lucht zonder tent (bv. alleen met slaapzak/slaapmat, hangmat of zelfgebouwde (niet vaste) shelter). Wat het genoemde Betretungsrecht betreft, richt ik me hier louter op het overnachten zonder tent, wat in dit opzicht veel minder problematisch is dan kamperen met tent. Voor bivakkeren staan er, in tegenstelling tot voor kamperen, namelijk nergens expliciete regels in de wet.
Ook „buiten“ is in de Duitse wet niet gelijk aan buiten. Er wordt een onderscheid gemaakt tussen open landschap en bos, waarbij er, zoals reeds vermeld, afhankelijk van de deelstaat, verschillende beschermingswetten van toepassing zijn. Hieronder vind je een klein overzicht van wat waar is toegestaan.
Mag ik in Duitse bossen kamperen?
Nee. Ook hier zijn de wetten van de afzonderlijke deelstaten en de Duitse boswet (’Bundeswaldgesetz’) van toepassing. In het algemeen geldt dat kamperen in het bos in Duitsland niet is toegestaan! In sommige deelstaten is het zelfs verboden om ’s nachts buiten de paden het bos in te gaan. Als het bos toebehoort aan een particulier, ben je sowieso op grond die je zonder toestemming niet mag betreden. In de deelstaat Berlijn moet je ook opletten bij het bivakkeren, want daar zijn naast tenten ook shelters en tarpen zonder de toestemming van de eigenaar verboden.
Mag ik in open landschap kamperen?
Ja en nee. Open landschap omvat de gebieden buiten het bos – waar een apart toegangsrecht geldt – en buiten de bebouwde kom (Bundesnaturschutzgesetz § 44). Er is geen enkele passage die het expliciet verbiedt om op open landschap te kamperen. Maar omdat je in Duitsland vaak niet kunt weten of je je op privéterrein bevindt, of omdat dit heel vaak zo zal zijn, is het beter om je tent niet op te zetten in open landschap – niet in de laatste plaats om het beschreven scenario aan het begin van deze blog te vermijden. Alleen omdat er volgens de wet van de deelstaat geen verbod bestaat, betekent nog niet dat het kamperen in open landschap in de deelstaat is toegestaan wanneer er geen andere regels dit tegenspreken. Als je echter vooraf de toestemming hebt gekregen van de grondeigenaar, kun je natuurlijk zonder zorgen aan je reis naar dromenland beginnen.
Onder andere in Beieren is het kamperen in open landschap niet uitdrukkelijk verboden, net zoals in Rijnland-Palts, Noordrijn-Westfalen, Hamburg, Hessen en Berlijn. In Nedersaksen, Saksen, Saksen-Anhalt, Thüringen en Saarland is het wildkamperen in open landschap echter overal, zonder uitzondering, verboden. In Bremen mag je niet op velden kamperen, maar verder is er geen uitdrukkelijk verbod. In Brandenburg is kamperen voor trekkers te voet, met de fiets, te paard of op het water toegestaan indien ze er privaatrechtelijk toe bevoegd zijn en geen bijzondere beschermingsvoorschriften overtreden (§49, BbgNatschG).
Wat zijn de alternatieven?
Als je wilt genieten van het buiten slapen en daarbij op veilig wilt spelen, zijn er in Duitsland een aantal alternatieven. Hiermee worden alternatieven bedoeld die nog het dichtst aanleunen bij de zuivere vorm van wildkamperen of bivakkeren in de vrije natuur, weg van campings, trekkinghutten en dergelijke. Dungezaaid, maar in sommige delen van Duitsland toch aanwezig, zijn de natuurkampeerterreinen, die menig vriend van Scandinavië al kent uit het Hoge Noorden. Deze terreinen zijn kleine open plekken voor enkele tenten, die je meestal alleen te voet of met de fiets kunt bereiken en die bedoeld zijn voor één of maximaal twee overnachtingen. Soms zijn ze uitgerust met composttoiletten, een kampvuurplaats of kookplaats. In Duitsland is het internetforum outdoorseiten.net e.V. een tijdje geleden begonnen met een soort van pioniersproject om dergelijke slaapplaatsen aan te bieden in de Eifel http://www.trekking-eifel.de/de/). Deze moeten vooraf worden geboekt en kunnen worden gebruikt tegen een betaling van 10 euro. In ruil daarvoor krijg je wel iets meer dan alleen een plek om je tent op te zetten: picknicktafel, een rustig plekje en een houten platform nodigen je uit om van de frisse lucht te genieten, en dat met nog één voet in de comfortzone.
Ook in Sleeswijk-Holstein zijn er erkende natuurkampeerterreinen, die niet alleen door de deelstaat, maar deels ook door particulieren worden aangeboden. De website Wildes Schleswig-Holstein geeft locatie, coördinaten en wat informatie over deze terreinen voor alle fietsers en trekkers weer (website alleen in het Duits). Bij fans van het Elbezandsteengebergte is het zogenaamde boofen populair, dat zich uit de klimcultuur heeft ontwikkeld. Slapen of bivakkeren gebeurt hierbij onder overhangende rotsen of in kleine grotten in zandsteen, maar je moet wel rekening houden met strikte voorwaarden, want je bevindt je tenslotte in een nationaal park. Het maken van een open vuur is verboden en overtreding hiervan wordt bestraft. Buiten de boofen mag niet worden overnacht. In het gebergte zijn er ongeveer 57 erkende boofen, die je hier vindt: www.wandern-saechsische-schweiz.de/wordpress/boofenliste
Ander alternatief voor wildkamperen: Campspace
Nog een alternatief biedt het online boekingsplatform Campspace.com. Op dit plaform kan je kampeerplaatsen op grondstukken van personen of boerderijen in Nederland, Duitsland, Denemarken, België, Frankrijk en andere Europese landen boeken. Van kampeerplekken midden in het bos in im Nordpfälzer Bergland (Rijnland-Palts), tot kampeerplekken met een privévijver aan de Duitse Noordzeekust en een plekje in een boomgaard in Beieren. Ook in Nederland vind je leuke plekjes. Wat dacht je bijvoorbeeld van kamperen tussen de dieren vlak aan de kust bij Callantsoog, overnachten bij een boerderij in Drenthe, of van een knusse overnachting in een boomtent in het mooie Brabant. Voor iedereen die zonder tent op pad wil, en graag midden in de natuur wil overnachten, vindt op Campspace een plekje. Bovendien hebben de gastheren en -vrouwen de beste insidertips voor activiteiten in de omgeving.
Conclusie
Wat in de Duitse natuurbeschermingswet al in §1 wordt bepaald, zou bij iedereen in het geheugen moeten staan gegrift:
Natuur en landschap moeten op grond van hun eigen waarde en als basis voor het leven en de gezondheid van de mens, ook met verantwoordelijkheid tegenover toekomstige generaties, in bevolkte en onbevolkte gebieden worden beschermd.
We willen hier niet de belerende schoolmeester uithangen, maar er kan niet vaak genoeg worden opgeroepen om je als mens als gast in de natuur te zien en je ook zo te gedragen. Hierbij moet het principe ’Leave no Trace’ (laat geen sporen na) met gezond verstand worden toegepast, of het nu gaat om een privéterrein of niet. Je laat geen afval achter, je maakt geen lawaai. Als er geen wc aanwezig is, begraaf je je boodschap, en je vermijdt alles wat de natuur blijvend verandert, (zoals het maken van vuur op een weiland zonder vuurplaats, het afzagen van bomen voor brandhout etc.). Voor iedereen die om de natuur geeft, zou het vanzelfsprekend moeten zijn dat je de rustplaats verlaat zoals je hem hebt gevonden, of je er nu wel of niet hebt geslapen.
Dat geldt overal: in alle deelstaten, bossen, open landschappen, privéterreinen, etc. Het feit dat de juridische situatie in Duitsland omtrent wildkamperen uiterst gecompliceerd en nauwelijks uit te pluizen is, is voor jou als lezer wellicht een verrassing, wellicth niet. Belangrijk is bij het plannen van een tocht, waarbij een overnachting in de vrije natuur onvermijdelijk is, je je vooraf uitgebreid moet informeren over de regels in de betreffende deelstaat. Net zo belangrijk is het natuurlijk om je gezonde verstand te gebruiken. Als je de eigenaar van een privégrond vriendelijk vraagt om te mogen kamperen aan de rand van het bos of als je een korte nacht in een slaapzak doorbrengt op een verlaten stukje platteland, zonder sporen achter te laten in de natuur, hoef je je niet schuldig te voelen.
Disclaimer: dit artikel is niet bedoeld om een overnachting in de natuur aan te bevelen of om mensen aan te moedigen om altijd en overal buiten hun kamp op te slaan! Het geeft louter de feiten weer. Aan de gegeven informatie kunnen geen rechten worden ontleend.