Ben je tijdens je laatste trektocht eind augustus op het Kungsleden in Zweden veranderd in een ijspegel hoewel je slaapzak een limiettemperatuur van 0 °C had? Dat zou toch zonder problemen moeten volstaan voor temperaturen onder tien graden ’s nachts? Of niet soms?
Dat is een goede vraag, want de temperatuuraanduidingen die fabrikanten geven kunnen een beetje verwarrend zijn.
Met dit artikel willen we je helpen je weg te vinden in de wirwar van temperatuuraanduidingen bij slaapzakken.
Enkele slimme mensen en testlaboratoria hebben samen de EN 13537 ontwikkeld. Deze norm legt de „eisen voor slaapzakken“ voor sport- en vrijetijdsactiviteiten vast met betrekking tot een groot aantal criteria. Hij regelt onder andere ook hoe de temperaturen moeten worden aangegeven en hoe die informatie in de eerste plaats wordt verkregen. Zo kun je gemakkelijk verschillende slaapzakken met elkaar vergelijken op basis van de temperatuuraanduidingen.
De norm is echter niet van toepassing op expeditie- of militaire slaapzakken en ook kinderslaapzakken vallen hierbuiten. Voor deze slaapzakken gelden andere eisen, die niet met de standaardprocedure kunnen worden vastgesteld.
Hoe wordt gemeten? De theorie!
Nu wordt het een beetje technisch, maar je kunt er nu eenmaal niet omheen als je vergelijkbare waarden wilt krijgen. Voor de meting in het laboratorium wordt gebruik gemaakt van een levensgrote pop, die moet overeenkomen met de gemiddelde man (25 jaar oud; 70 kg zwaar; 1,73 m groot) of de gemiddelde vrouw (25 jaar oud; 60 kg zwaar; 1,60 m lang). Deze ligt op een slaapmat in een kamer met een gestandaardiseerd klimaat. De pop heeft ondergoed aan en een muts op en wordt opgewarmd tot lichaamstemperatuur. Nu worden met verschillende sensoren op verschillende punten temperaturen gemeten en aan de hand daarvan wordt de warmte-isolatie bepaald. Vervolgens worden hieruit vier waarden afgeleid.
- De maximale temperatuur (T max): Deze waarde wordt bijna nooit gegeven, omdat ze aangeeft bij welke temperatuur iemand begint te zweten, en dan doe je de slaapzak meestal toch open. Een voor de praktijk niet zo relevante waarde dus.
- De comforttemperatuur (T comf): Deze waarde geeft altijd de temperatuur aan waarbij de gemiddelde vrouw het nog net niet koud heeft en dus comfortabel kan slapen in de slaapzak.
- De limiettemperatuur (T lim): Tot deze temperatuur slaapt de gemiddelde man nog in de slaapzak, zonder het echt koud te hebben.
- De extreemtemperatuur (T ext): Bij deze waarde is het voor de gemiddelde vrouw alleen nog een kwestie van overleven. De temperatuur is slechts in zeer beperkte mate te harden en het risico op onderkoeling is zeer hoog.
Het geheel kan nogal verwarrend zijn, aangezien de ene normwaarde gebaseerd is op de vrouw en de andere op de man. Daarom zijn sommige fabrikanten begonnen met het opnemen van afzonderlijke waarden voor vrouwen en mannen in hun informatiebladen en op hun websites.
En hoe ziet het er in het echte buitenleven uit, ver weg van het lab?
Tussen theorie en praktijk is er zoals zo vaak een verschil, maar je moet de slaapzakken op de een of andere manier kunnen vergelijken. Daarom kan alleen de comforttemperatuur (T comf) als een betrouwbare temperatuuraanduiding worden beschouwd. Dit is de waarde waaraan zowel vrouwen als mannen zich moeten oriënteren om onaangename verrassingen en slapeloze koude nachten te voorkomen. Maar ook met deze waarde kun je slechts een eerste grove selectie maken, want er zijn gewoon te veel verschillende factoren die het slaapcomfort en de (haalbare) temperatuuraanduidingen kunnen beïnvloeden. Van de vorm van de slaapzak, tot het gebruik van een lakenzak, tot de fysieke conditie op de tocht: al deze dingen hebben invloed op de subjectieve gevoelstemperatuur in de slaapzak. Vooral ook persoonlijke factoren mogen niet buiten beschouwing worden gelaten. We zetten hier de belangrijkste voor je op een rij.
Getrainde mensen bevriezen minder snel
Enerzijds is dit omdat de warmteproducerende spiermassa groter is. Anderzijds is dit vooral te danken aan het feit dat de warmteproductie van het lichaam afneemt wanneer je uitgeput bent. Getrainde sporters verdragen in dezelfde slaapzak dus een paar graden minder.
Slaap je in huis of in een tent?
Als je de nacht meestal doorbrengt in een aangenaam warme slaapkamer en ’s avonds het raam sluit, zal je sneller kou lijden wanneer je buiten slaapt. Bergvrienden die geregeld buiten slapen zijn daarentegen al meer gewend aan de kou en verdragen die daardoor beter. Het is dus beter om ook in de winter af en toe het raam open te zetten of op het balkon te slapen.
Ervaring maakt je slimmer!
Dit wordt nog versterkt door het feit dat ervaren buitenslapers het isolerend vermogen van de slaapzak beter weten te benutten. De reden is eenvoudig: door ervaring leer je hoe je de slaapzak correct gebruikt, hoe je je kampeerplaats moet inrichten en welke kleding voor jou geschikt is.
Mannen en vrouwen zijn verschillend
Zoals vaak verschillen mannen en vrouwen… en dat ook wat betreft het percentage spieren dat warmte genereert. Hierdoor is het warmtevermogen in verhouding tot het lichaamsgewicht lager bij vrouwen dan bij mannen. Dat kan een verschil van 5 °C opleveren. Zoals gezegd houden sommige fabrikanten hier al rekening mee en geven zij afzonderlijke waarden.
De leeftijd: jonge heethoofden hebben het minder snel koud
Jonge mensen (daarmee is iedereen tot ongeveer 25 jaar bedoeld – zo jong ben ik dus al niet meer) hebben een verhoudingsgewijs snellere stofwisseling. Daardoor genereren ze meer warmte dan iets oudere personen en verdragen ze een minder goed geïsoleerde slaapzak dus beter. Maar opgelet, dit moet niet naar beneden toe worden doorgetrokken. Kinderen hebben namelijk niet dezelfde natuurlijke warmteregeling als volwassenen. Bovendien hebben zij in verhouding tot het lichaamsgewicht een zeer grote huidoppervlakte, waardoor meer warmte wordt uitgestraald. Dat je extra aandacht moet hebben voor kleine slaapzakslapers staat natuurlijk buiten kijf.
Slank of wat reserve?
Voor een tocht is energie nodig, die het lichaam moet leveren. Extreem slanke mensen verbranden soms meer dan via de voeding weer kan worden opgenomen. Stevigere mensen kunnen daarentegen hun reserves aanspreken en krijgen het dus minder snel koud. Een voorbeeld: een persoon van 50 kg heeft een warmtevermogen van ongeveer 46 W, maar iemand van 80 kg van 74 W. Beiden hebben wel ongeveer 37° C nodig om zich comfortabel te voelen. De nodige dikte van een geïsoleerde slaapzak verschilt dus.
De pasvorm is belangrijk
Als de zoon de slaapzak van de vader leent en erin dreigt te verdrinken, bestaat de kans dat hij koude voeten krijgt. Want als de slaapzak te groot is, is de hoeveelheid lucht die moet worden opgewarmd ook groter en ligt de draaglijke temperatuur een paar graden hoger. Hoe beter de slaapzak is opgevuld, hoe kouder het buiten mag worden.
Vulling, slaapmat en onderhoud dragen bij aan de temperatuur
Uiteraard kan de soort vulling ook een invloed hebben op de temperatuur, maar niet op de genormaliseerde gegevens, aangezien alle verkregen resultaten met elkaar moeten kunnen worden vergeleken. Maar wie bijvoorbeeld al eens een wintertocht heeft gemaakt en een donzen slaapzak bij zich had, zal zeker gemerkt hebben dat de vulling en het gedrag ervan in verschillende omstandigheden van grote invloed zijn. Zo kan condens in de tent en zweet tijdens het slapen een negatief effect hebben op het dons: het klit samen en kan dan niet meer optimaal voor warmte zorgen. In dat geval wordt het gebruik van een liner of lakenzak aanbevolen. Dit is een praktische factor die niet in het laboratorium kan worden gemeten en die door geen enkele fabrikant wordt aangegeven.
Niet alleen op het slaapcomfort, maar ook op het temperatuurbereik heeft de gebruikte slaapmat een grote invloed. Afhankelijk van hoe goed deze isoleert, is de gevoelstemperatuur in de slaapzak hoger of lager.
Ook het juiste onderhoud en de manier waarop de slaapzak wordt opgeborgen hebben een invloed op het warmtevermogen van de slaapzak. Waarom zou dit ook anders zijn dan bij alle andere outdoorkleding en -uitrusting?
